Vrijdag 1 december 2023 sprak ik met Prof. Annelies Pool-Goudzwaard, hoogleraar “Bekken- en bekkenbodem disfuncties” aan de Vrije Universiteit Amsterdam, partner van Amsterdam Movement Sciences en werkzaam als lid raad van bestuur van SOMT universiteit voor fysiotherapie, in Amersfoort. Zij pleit voor veel meer aandacht voor de bekkenbodem in de opleidingen Fysiotherapie en Verloskunde. Daarnaast zou ze het ‘vergeten’ onderwerp van bekkenbodemproblemen veel meer uit de taboesfeer willen halen.
Annelies Pool-Goudzwaard, kun je wat meer vertellen over wie je bent en hoe je interesse is gewekt voor de bekkenbodem?
Na mijn studies Fysiotherapie en Gezondheidspsychologie heb ik veel mannen en vrouwen op mijn spreekuur gekregen. Zij kampten vaak met ernstige klachten aan de bekkenbodem (>80%). Ik constateerde dat een groot deel van de cliënten niet over de juiste informatie beschikten over de bekkenbodem. Ook bleken zij zich erg te schamen voor de klachten die ze hadden. De kwaliteit van leven werd door de klachten sterk beïnvloed. Het was voor mij een drijfveer om dit ‘vergeten’ onderwerp te gaan onderzoeken.
Wat is de bekkenbodem eigenlijk?
Je bekken vormt een belangrijk onderdeel van je lijf. Het verbindt je ruggengraat met je benen. Ook draagt het bekken het gewicht van je bovenlijf en bepaalt hoe jij je beweegt. De bekkenbodem kan iedereen vinden aan de onderkant van je bekken. De bekkenbodem bestaat uit bindweefsel en spieren. Deze kun je vergelijken met een trampoline met een paar gaatjes. Die dragen samen de organen in het bekken: voor vrouwen betekent dat de blaas, de baarmoeder met de schede en de darmen. Ze openen en sluiten het bekken aan de onderkant af (1).
Hoe weet je of je eigen bekkenbodem ‘gezond’ is of niet?
Wanneer de bekkenbodem goed werkt, kun je urine en ontlasting ophouden en laten gaan wanneer dat nodig is. Ook draagt het bij aan een bevredigend seksleven. Over het algemeen uiten klachten aan de bekkenbodem zich dan ook voornamelijk door ongemakkelijke situaties waar zo’n taboe op heerst: ongewild urineverlies, verlies van ontlasting & windjes, obstipatie en problemen op het gebied van seksualiteit.
Wanneer heb je een grotere kans op bekkenbodemklachten?
Als je voor je zwangerschap of aan het begin van je zwangerschap rugklachten of urineverlies hebt, heb je een grotere kans op die klachten verderop in je zwangerschap (4). Dit komt omdat de druk op je bekkenbodem groter wordt door gewichtstoename. Ook na je zwangerschap heb je dan veel meer kans op deze klachten. Heb je bijvoorbeeld ongewild ontlasting- of urineverlies tijdens de zwangerschap, dan heb je na de zwangerschap juist meer kans op verlies van urine en/of ontlasting (3,4). Dit geldt ook voor als je last hebt van obstipatie tijdens de zwangerschap. Na de bevalling is de kans op issues dan ook groter, bijvoorbeeld in de vorm van aambeien. Daarnaast speelt de bevalling een rol bij de kans op bekkenbodem klachten. Bijvoorbeeld of er bij de bevalling een tang of zuignap is gebruikt, je een knip had of uitgescheurd bent (3). Als de kringspier van de anus tijdens de bevalling is beschadigd, is de kans op incontinentieklachten groot (5). Ook speelt erfelijkheid een rol (2). Denk hierbij aan verzakkingen van de baarmoeder of de blaas. Uit onderzoek bij een grote groep vrouwen ouder dan 45 jaar blijkt dat als de moeder verzakkingen had, de dochter 1,5 tot 2 keer meer kans had op verzakkingen (6).
Wat zijn veelvoorkomende bekkenbodemklachten na een bevalling?
Na de bevalling kampen veel vrouwen met een niet optimaal werkende bekkenbodem. De genoemde problemen zoals urineverlies, maar ook pijn en verzakking van de blaas of baarmoeder komen vaak voor. Bijvoorbeeld 1 op de 4 vrouwen heeft nog last van urineverlies postpartum. Gelukkig herstelt een groot deel van de vrouwen. De schatting is echter dat van alle vrouwen, dus inclusief vrouwen die nooit kinderen hebben gekregen, zo’n 3 van de 4 vrouwen op enig moment in hun leven last hebben van verzakkingen (2).
Is er onderzocht wie wel en niet na de bevalling, dan wel op latere leeftijd meer last kan krijgen van klachten aan de bekkenbodem?
Het was lange tijd onduidelijk welke vrouwen wel en welke niet op lange termijn nog klachten zouden houden. Inmiddels hebben we op basis van verschillende onderzoeken en in samenwerking met andere specialisten een tool ontwikkeld om erachter te komen welke mensen op de lange termijn klachten houden (1). Dit is belangrijk, omdat lang niet iedereen gebaat is bij bijvoorbeeld intensieve begeleiding tijdens de zwangerschap. Tegelijkertijd is het echt onnodig om achteraf met veel klachten te kampen.
Hoe denk je over het gebruik van een app voor de bekkenbodem?
Ik ben niet voor een algemene app om te werken aan de bekkenbodem, maar voor een persoonlijk aanpak. Een veel voorkomende gedachtenfout is dat als je last hebt van urineverlies, verlies van ontlasting of verzakking, je bekkenbodemspieren te slap zijn. Dan denk ik terug aan mijn werk als fysiotherapeut. Ik hoorde daar vaak onjuiste informatie. In de praktijk zagen we juist dat veel meer mensen met die klachten een te strakke bekkenbodem hadden. Dat betekent dat wanneer zij voelen dat ze mogelijk urine of ontlasting dreigen te verliezen, zij niet meer in staat zijn om een extra krachtsinspanning te leveren om deze bekkenbodem aan te spannen. Door juist te leren ontspannen in de meeste situaties en gericht aan te spannen in andere, kan de bekkenbodem weer gezonder functioneren.
Dit zien we ook bij zwangeren en vrouwen enkele jaren na de bevalling die nog met klachten kampen. Iedereen die klachten heeft, is gebaat bij een goede diagnose, waarbij een groot scala aan risicofactoren aan bod komt in het intakegesprek, voordat een precieze diagnose gesteld kan worden. Ik ben dan ook niet voor een generieke app om te werken aan de bekkenbodem.
Welke zorg zouden zwangeren moeten krijgen voor het behoud van een gezonde bekkenbodem?
Het zou helpen als de verloskundige vroeg in de zwangerschap vraagt naar klachten die wijzen op bekkenbodemproblemen. De klachten die zich dan voordoen kunnen veel zeggen over eventuele toekomstige klachten. Soms is doorverwijzing naar een bekkentherapeut wenselijk. Oefentherapie en uitleg van een bekkentherapeut met goede instructie kunnen uitstekend helpen tegen o.a. ongewenst urineverlies en ongewenst verlies van ontlasting.
Ook is er een speciaal ontwikkelde vragenlijst die vrouwen kunnen invullen (https://www.bekkenbodemcheck.nl). Dit geeft al een goed eerste beeld op hoeveel risico je loopt op bekkenbodemklachten. Na het invullen van de vragenlijst volgt meteen de uitslag, waarbij wordt aangegeven welke aspecten die je hebt ingevuld, aanleiding zijn voor bijvoorbeeld een doorverwijzing naar een bekkentherapeut. Het is en blijft maatwerk.
Is er onderzocht wie wel en niet meer last kan krijgen van klachten aan de bekkenbodem?
Het was lange tijd onduidelijk welke vrouwen wel en welke niet op lange termijn nog klachten zouden houden. Inmiddels hebben we op basis van verschillende onderzoeken en in samenwerking met andere specialisten een tool ontwikkeld om erachter te komen welke mensen op de lange termijn klachten houden (1). Dit is belangrijk, omdat lang niet iedereen gebaat is bij bijvoorbeeld intensieve begeleiding tijdens de zwangerschap. Tegelijkertijd is het echt onnodig om achteraf met veel klachten te kampen.
Wat zou je zwangeren willen meegeven aan advies?
Schroom niet om contact op te nemen met een bekkentherapeut. Hier kun je als het goed is zonder verwijzing naartoe. Check nog even met je zorgverzekeraar of dit vergoed wordt.
- https://www.bekkenbodemcheck.nl
- Pelvic floor muscle function in a general population of women with and without pelvic organ prolapse (2009) Pelvic floor muscle function in a general population of women with and without pelvic organ prolapse – PubMed (nih.gov)
- Pregnancy- and obstetric-related risk factors for urinary incontinence, fecal incontinence, or pelvic organ prolapse later in life: a systematic review and meta-analysis (2020): Pregnancy‐ and obstetric‐related risk factors for urinary incontinence, fecal incontinence, or pelvic organ prolapse later in life: A systematic review and meta‐analysis – Hage‐Fransen – 2021 – Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica – Wiley Online Library
- Risk factors for pelvic girdle pain postpartum and pregnancy related low back pain postpartum; a systematic review and meta-analysis (2020): Risk factors for pelvic girdle pain postpartum and pregnancy related low back pain postpartum; a systematic review and meta-analysis – PubMed (nih.gov)
- Obstetric perineal ruptures-risk of anal incontinence among primiparous women 12 months postpartum: a prospective cohort study (2019): Obstetric perineal ruptures-risk of anal incontinence among primiparous women 12 months postpartum: a prospective cohort study – PubMed (nih.gov)
- Pelvic floor muscle function in a general population of women with and with pelvic organ prolapse (2009): Pelvic floor muscle function in a general population of women with and without pelvic organ prolapse – PubMed (nih.gov)
Meer lezen
- Bekkenbodem bij een vrouw (bron: Bekkenbodemklachten | Diakonessenhuisuntitled (kngf.nl): Stress (urine-) incontinentie, 2017, Koninklijk NL Genootschap voor Fysiotherapie
- Deze overzichtskaart is ook erg handig uit 2011 en nog steeds relevant: untitled (kngf.nl)
- Onderzoek naar de bekkenbodem door de afdeling Verloskundige Wetenschap van Amsterdam UMC door Linde Titulaer, zie hieronder
Linde Titulaer, verloskundige en onderzoeker van de afdeling Verloskundige Wetenschap van het Amsterdam UMC, doet onderzoek naar een vragenlijst die door alle zorgverleners in Nederland kan worden ingezet voor het meten van bekkenbodemklachten. Met zo’n vragenlijst worden klachten eerder onderkend en kunnen vrouwen beter geholpen worden. Deze vragenlijst is vanuit het Duits vertaald en wordt op dit moment in Nederlands getest.
Daarnaast is er nog erg weinig bekend over de lange termijneffecten van allerlei handelingen die verloskundigen tijdens de bevalling doen. Is het bijvoorbeeld beter om in een bepaalde houding te persen? Moet de verloskundige de bekkenbodem ondersteunen met haar handen of er juist afblijven? En wat kan warmte en massage doen voor de ontspanning in de bekkenbodem? In de MOTHER studie zal Linde Titulaer deze effecten in kaart gaan brengen. Door vrouwen vanaf de zwangerschap tot 5 jaar na de bevalling te volgen, krijgen we inzicht in het verloop van de klachten en de effecten van de verloskundige handelingen. Dit onderzoek zal binnenkort van start gaan. Lees hier meer over haar onderzoek en hoe onder andere Annelies van de zijlijn dit onderzoek vanuit een stuurgroep begeleidt: Onderzoek naar bekkenbodemklachten tijdens en na de zwangerschap – Childbirth Network
Welke preventieve zorg ontbreekt?
Om goed inzicht te krijgen in welke behoeftes vrouwen hebben en of de zorg die zij gekregen hebben goed aansluit bij deze behoeftes, doet Linde Titulaer daarnaast ook onderzoek naar de verwachtingen en ervaringen van pas bevallen vrouwen met betrekking tot zorg voor de bekkenbodem. In dit onderzoek zal zij spreken met vrouwen mét en zonder bekkenbodemklachten, die in de afgelopen 3 jaar bevallen zijn. Dit onderzoek zal in de loop van 2024 gestart worden.
